PIŠE: Mirsad Čukle / novikonjic.ba
Prije 17 godina, (2005. godine) izašla je knjiga Faika Špage – Jablaničko jezero i politika “višeg interesa”. Jezero je tu već 68 godina, a ovo je bila prva knjiga koja se studiozno bavi problematikom ljudi potopljenih područja. Knjiga je u sedam poglavlja na 287 stranica, rasvijetlila mnoge nepoznate detalje, a i danas ima aktuelne pouke i poruke.
U prvom dijelu knjige, osim što iznosi precizne podatke o gradnji brane, autor govori o društveno političkim okolnostima eksproprijacije zemljišta, analizira vlasničku strukturu, govori o problemima eksproprijacije, o refleksijama izgradnje HE Jablanica na današnji život u gornjem toku Neretve, o viziji izgradnje novih HE na Neretvi, o uticaju hidroakumulacije na prostor kao faktor razvoja.
Autor realno sagledava objektivno nametnute uslove i vrijeme izgradnje brane, (1947-1954.), ali konstatuje da je nepravedno zanemaren interes i obeštećenje pojedinca te da je “lokalna zajednica doživjela totalni poremećaj uslova za život ljudi čije se posljedice i sada osjećaju”.
Jezerom su potopljena, djelimično ili potpuno, naselja Ribići, Čelebići, Lisičići, Orahovica, Radešine, Kralupi, Nevizdraci, Glodnica, Buturović Polje, a potopljeni grad Ostrožac 1939. imao je 1.100, a 1953. čak 1.434 stanovnika, i nalazio se na n.v. od 240,25 m. Autor je naveo imena i podatke za 1.298 nosilaca rješenja o eksproprijaciji. Od ukupnog broja rješenja , 91 % bili su uručeni zemljoradnicima, koji su ostajali bez imovine i uslova za život.
Viseći most u Ostrošcu izgrađen je tek 1959. godine, a most Čelebići-Lisičići izgrađen 2010. godine tj. sa zakašnjenjem od oko 50 godina, jer je već bilo raseljeno 756 domaćinstava iz područja akumulacije, a 70-ih godina na rad u inostranstvo otišlio preko 1.000 ljudi. U dolini Neretvice, za petnaest godina od izgradnje HE, elektrificirano je tek 24% domaćinstava. Oko 15.000 stanovnika u 74 sela Neretvice, dugo su imali samo jednu ambulantu, a o bogatstvu ovoga kraja govori podatak da je 1952.godine registrovano 3.328 grla konja, 15.770 goveda, 56.199 grla ovaca.
Jedan od historijskih događaja koji je uticao na život grada i općine Konjic je Jablaničko jezero, koje bi trebalo biti fabrika i izvor prihoda za okolno stanovništvo. Međutim, autor konstatuje da “Snažne pozitivne refleksije društveno ekonomske prirode koje je HE Jablanica ostavila na širu društveno-političku zajednicu nisu se osjetile na lokalnom nivou.” I dalje kaže “Neisplaćene nadoknade i danas su kamen spoticanja između lokalne zajednice i njenog stanovništva sa jedne, i Elektroprivrede kao vlasnika njihove bivše imovine, sa druge strane”.
Jedan od trojice recenzenata, prof.dr. Mirko Pejanović, pored ostalog, napisao je “ Ovaj rukopis proširuje naučnu spoznaju o fenomenu socijalnih promjena koje nastaju izgradnjim hidroelektrana. Poseban značaj studije je u tome što elaborira odnos socijalnog i tehničko-tehnološkog sistema i odnos lokalnih i širih društvenih zajednica. Ova studija bit će od velike koristi za stručne i naučne radnike koji se bave planiranjem i izgradnjom hidroelektrana na rijekama u Bosni I Hercegovini.”
