Na današnji dan 1892. godine, u Travniku je rođen bosanskohercegovački književnik Ivo Andrić, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1961.
Njegov otac Antun bio je sudski službenik, ali je preminuo od tuberkuloze kad su Ivi bile dvije godine, pa se Andrić s majkom Katarinom odselio prvo u Višegrad, a zatim u Sarajevo. U Sarajevu je završio Veliku gimnaziju, a studirao u Zagrebu, Beču, Krakovu i Gracu, gdje je, 1924., doktorirao na Filozofskom fakultetu s temom „Razvoj duhovnog života u Bosni pod utjecajem turske vladavine“.
Iako je književnu karijeru počeo poezijom, objavivši prvu pjesmu „U sumrak“, 1911., u časopisu „Bosanska vila“, Andrić se proslavio prozom, odnosno romanima i pripovijetkama, od kojih „Prokletu avliju“ kritičari smatraju vrhuncem pripovjedačkog umijeća. Najpoznatije romane, remek-djela bosanskohercegovačke, regionalne i svjetske književnosti, „Na Drini ćuprija“ i „Travnička hronika“, napisao je tokom Drugog svjetskog rata, kada se povukao u samoizolaciju u okupiranom Beogradu.
Ambasador u Berlinu
Poslije Prvog svjetskog rata Andrić je radio kao službenik u Ministarstvu vjera u Beogradu, nakon čega je, 1921. godine, postavljen za službenika u Generalnom konzulatu Kraljevine Jugoslavije u Bukureštu. Sljedeće godine prešao je u Konzulat u Trstu, a početkom 1923. imenovan vicekonzulom u Gracu, te u aprilu 1939. ambasadorom Kraljevine Jugoslavije u Berlinu i tu dužnost obavljao je dvije godine, do početka Drugog svjetskog rata, kada se vratio u Beograd.
Kao vječni zagovornik jedinstvene Jugoslavije, bio je i vijećnik Trećeg zasjedanja ZAVNOBiH-a, održanog 26. aprila 1945. u Sarajevu, uoči samog kraja Drugog svjetskog rata. Godine 1950., izabran je za člana Predsjedništva Narodne skupštine Narodne Republike Bosne i Hercegovine, iako je tek 1954. postao član Komunističke partije Jugoslavije.
Nobelova nagrada
U Štokholmu, 10. decembra 1961. godine, uz zvuke sevdalinke “Kad ja pođoh na Bembašu”, švedski kralj Gustav VI uručio je Ivi Andriću nagradu Nobelovog komiteta Švedske akademije, koja mu je dodijeljena „za epsku snagu kojom je oblikovao teme i prikazao sudbine ljudi tokom historije svoje zemlje“ u romanu „Na Drini ćuprija“. Osvajanjem Nobelove nagrade Andrić je dobio i novčani iznos od milion dolara, koji je poklonio za razvoj bibliotekarstva u Bosni i Hercegovini, a u istu svrhu je poklonio i novčane iznose kasnijih nagrada AVNOJ-a iz 1967. i Dvadesetsedmojulske iz 1970. godine.
Romanom „Na Drini ćuprija“ Andrić se želio odužiti zavičaju, ali i suprotstaviti surovoj stvarnosti i osjećaju lične ugroženosti pričom o vječnosti, ljepoti i skladu umjetničkog djela.
Andrićev ljubavni život dugo je bio tajna. Kada se oženio, tek u 66. godini, kostimografkinjom Narodnog pozorišta iz Beograda Milicom Babić, udovicom svog prijatelja Nenada Jovanovića, tajna je otkrivena. Naime, bio je cijelog života zaljubljen u Milicu, zabranjenu ljubav, jer je ona bila udata žena. Kada je Nenad preminuo, 1957. godine, Milica i Ivo priznali su svima svoja osjećanja i naredne godine se vjenčali.
Nakon Milicine smrti Andrić se potpuno zatvorio u sebe, a i zdravlje ga nije služilo pa je često boravio u bolnicama i banjama na liječenju. Preminuo je 13. marta 1975. godine na Vojnomedicinskoj akademiji u Beogradu, a njegova urna položena je u Aleji zaslužnih građana, pored groba voljene Milice.
Brojne škole i ulice u BiH i našoj regiji nazvane po Andriću, mnogi spomenici i spomen-sobe, njegov lik i Višegradski most na novčanici od 200 KM, Memorijalni muzej u rodnoj kući u Travniku… potvrđuju da su njegova genijalna književna djela nadrasla sve kontroverze njegovog života.
Djela u istanbulskoj „Rami“ biblioteci
Biblioteka „Rami“ u Istanbulu, druga po veličini u Turskoj i među nekoliko vodećih u Evropi, koja nudi milione knjiga, neknjižnih materijala i digitalnih izvora čitaocima i istraživačima, uz djela turskih pisaca sadrži i knjige gotovo svih svjetskih književnika, a od bosanskohercegovačkih je jedino zastupljen Ivo Andrić.
Filip Suhard. Wikipedia.org
Rođen Filip Suhard, švicarski slastičar i tvorničar čokolade
1797. – Rođen Filip Suhard (Philippe Suchard), švicarski slastičar i tvorničar čokolade. Prvi doticaj s čokoladom Suhard je imao s 12 godina, kada je odlazio u lokalnu apoteku u Nojhatelu po pola kilograma čokolade za svoju bolesnu majku. Zanimljivo je da je cijena tog “lijeka” bila šest franaka, koji su tada vrijedili kao tri prosječne radničke dnevnice. Godine 1815., počeo je raditi kao šegrt slastičar sa starijim bratom u Bernu, a 1824. nakratko odlazi u SAD, te pri povratku u domovinu otvara slastičarnicu; 1826. godine u Serrieresu otvara tvornicu čokolade u Nojhatelu pogonjenu vodenom mlinicom. Sa samo jednim radnikom proizvodio je između 25 i 30 kilograma čokolade dnevno. Tokom godina širio je svoje čokoladno bogatstvo i stvorio poznate švicarske čokoladne brendove. Godine 1880., otvorio je prvu inozemnu podružnicu slastičarnice švajcarske čokolade u njemačkom gradu Lorahu.
1835. – Rođen slavni francuski kompozitor, pijanist, dirigent, orguljaš i muzički pisac Kamij Sen-Sans (Camille Saint-Saens). Najznačajnije opere “Samson i Dalila” i “Ples smrti”, a komponovao je i simfonijske pjesme, koncerte za klavir, violinu, violončelo, oratorijume…
1854. – Srbijanski fizičar i pronalazač Mihailo Pupin, čije je najveće otkriće – samoindukcioni kalemovi (“Pupinovi kalemovi”) – omogućilo prenos telefonskih razgovora na veliku daljinu, rođen je na današnji dan. Završio je Kolumbija univerzitet u Njujorku, na kojem je kasnije bio profesor teorijske fizike i 40 godina predsjednik Instituta radio-inžinjera. Prvi od njegovih brojnih pronalazaka bio je električni rezonator pomoću kojeg provodnik omogućava istovremeni prenos vijesti na različitim talasnim dužinama. Otkrio je i sekundarne radijacije rendgenskih zraka, elektromagnetske detektore i napisao univerzitetski udžbenik termodinamike.
1857. – U Dubrovniku rođen Ivo Vojnović, dramski pisac sa veoma živim osjećanjem za scenu. Djela: drame “Dubrovačka trilogija”, “Ekvinocij”, “Smrt majke Jugovića”, “Gospođa sa suncokretom”, “Lazarovo vaskrsenje”, “Maškerate ispod kuplja”.
1908. – Francuski filmski režiser i glumac ruskog porijekla Žak Tatiščev, poznat kao Žak Tati, poetični satiričar, rođen je na današnji dan. Filmovi: “Praznični dan”, “Odmor gospodina Iloa”, “Moj ujak” (nagrada Oskar), “Saobraćajna gužva”.
Džon Lenon. IMDb.com
Rođen britanski muzičar Džon Lenon
1940. – Rođen Džon Lenon (John Lennon), britanski muzičar, kompozitor, tekstopisac, pjevač i gitarist najpopularnije rok grupe 20. stoljeća i najutjecajnije svih vremena “Beatlesa”, koju su uz Lenona činili: Pol Makartni (Paul McCartney), Džordž Harison (George Harrison) i Ringo Star (Starr). Lenona je ubio mentalno poremećeni obožavatelj Mark Dejvid Čepmen (David Chapman), koji je kasnije osuđen na doživotni zatvor. S Polom Makartnijem Lenon je bio duo koji je veoma utjecao na razvoj rok muzike. Džon je i danas jedan od najpopularnijih i najutjecajnijih muzičara i njegove pjesme su rangirane među najbolje i najslušanije pjesme 20. stoljeća. Najpoznatije pesme iz solo karijere su mu “Imagine”, “Jealous Guy”, “Give Peace a Chance”. Bio je oženjen Japankom Joko Ono.
1967. – Ubijen argentinski revolucionar Ernesto Če Gevara (Ernesto Che Guevara), koji je postao simbol revolucije u Južnoj Americi, ali i širom svijeta, naročito među mladima. Diplomirao je medicinu u Buenos Airesu 1953., potom otišao u Gvatemalu, pa u Meksiko, gdje je upoznao Fidela Kastra, sa čijom ekspedicijom se 1956. iskrcao na Kubu. Poslije pobjede revolucije 1959., dvije godine kasnije, postao je ministar privrede, a Kubu je napustio 1965., namjeravajući da u Boliviji – gdje je ubijen 1967. – povede ustanak za oslobođenje Južne Amerike od dominacije SAD i domaće oligarhije. Djela: “Uspomene na kubansku revoluciju”, “Dnevnik iz Bolivije”.
1968. – Umro francuski književnik Andre Moroa (Maurois), koji je pisao romane, eseje i romansirane biografije. Djela: romani “Podneblja”, “Porodični krug”, biografije “Bajron”, “Dizraeli”, “Viktor Igo”, “Lelija ili život Žorž Sand”, “Balzakov život”.
Zaim Imamović. Wikipedia.org
Poginuo Zaim Imamović, slavni komandant ARBiH
1995. – Na treskavičkom visu Čelina, odmah iznad prijevoja Rogoj, poginuo je Zaim Imamović, slavni komandant 14. divizije ARBiH i simbol herojske odbrane Goražda. Prije početka agresije na RBiH pripremao je narod Podrinja za odbranu. Dio municije i oružja dopremio je u rodnu Ilovaču, nedaleko od Goražda. I, što je svojstveno ljudima Zaimova kova, pripreme i nije krio od četničkih kolega. Odsudnu odbranu Goražda organizirao je u rejonu Preljuće, dijelu Zebine šume, na lijevoj obali Drine. Ta linija od Osmice do Stoca i Orahovica bila je najsigurnija utvrda oko Goražda, jedina borbena linija koju četnici nikada nisu pomjerili. Već 1992. godine, na tom dijelu ratišta, formirana je proslavljena Prva drinska brigada, s pet bataljona, na čijem čelu je bio rahmetli komandant Imamović. Njegova operacija za oslobađanje Ustikoline (na čemu je radio zajedno sa Feridom Buljubašićem, u decembru 1992. godine), sa dva uspješna forsiranja Drine, sigurno će se proučavati u školama za oficire. Branio je i odbranio rodnu grudu, svoje Goražde i Podrinje. Početkom 1995. godine, Imamović je izašao iz opkoljenog Goražda na slobodnu teritoriju BiH, kako bi pomogao da se obruč probije izvana. Tada je preuzeo komandu u 14. diviziji Prvog korpusa u Tarčinu i svakim danom bio je bliži svom cilju, svom Goraždu. Oslobodio je, zajedno sa vojskom, Treskavicu i njene visove, Pašinu planinu, Vratlo, Krajačiće, Klanac, Hum, Lupoč… U trenucima kad je lomio i posljednju odbranu agresora, na rubu Treskavice prema Rogoju, usmrtio ga je geler zalutale četničke granate. Nije dočekao da uživa u slobodi, za koju se dugo i požrtvovano borio. Smrt je bila brža od želje da stigne do Drine. Mezar slavnog komandanta i heroja Zaima Imamovića nalazi se u mezaristanu ispred Ali-pašine džamije u Sarajevu, zajedno s odabranim herojima koji su zadužili našu zemlju i narod.
2014. – Umro Boris Buzančić, hrvatski pozorišni, filmski i TV glumac, prvi gradonačelnik Zagreba nakon osamostaljenja Republike Hrvatske. Glumom se počeo baviti od rane mladosti, a 1957. dobio je glavnu ulogu u filmu “Nije bilo uzalud”. Proslavio se ulogom Dotura Vice, šaljivog splitskog gradonačelnika u TV seriji “Velo misto”. Postao je prvi potpuno demokratski (opće pravo glasa) i slobodno izabran gradonačelnik Zagreba nakon izbora u Hrvatskoj 1990. godine, ostavši na toj dužnosti do 1993. godine, a 1992. je izabran i u Sabor, gdje je ostao do 1995. godine (Drugi saziv Hrvatskog sabora). Krajem 1990-ih Buzančić se povukao iz politike i ponovo posvetio glumi. Imao je zapažene uloge u filmu “Maršal” i TV seriji “Obećana zemlja”.
